Thủ tục đăng ký kinh doanh (ĐKKD) là một thủ tục pháp lý nhằm tạo ra một chủ thể cho quan hệ pháp luật; đồng thời là cơ sở để Nhà nước thực hiện công tác quản lý và yêu cầu chủ thể kinh doanh thực hiện các nghĩa vụ, trách nhiệm đối với Nhà nước và xã hội.

Hiện nay, theo pháp luật Việt Nam, các tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động kinh doanh, thương mại mang tính lâu dài và thường xuyên thì họ có thể lựa chọn một trong ba mô hình chủ thể sau để ĐKKD: (i) Doanh nghiệp; (ii) Hộ kinh doanh; (iii) Hợp tác xã, Liên hiệp hợp tác xã. Tùy thuộc vào nhu cầu, hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của mình mà tổ chức, cá nhân sẽ lựa chọn mô hình chủ thể kinh doanh phù hợp để ĐKKD. Mặc dù vậy, pháp luật hiện hành vẫn có trường hợp ngoại lệ không cần phải ĐKKD, là 02 trường hợp sau:

Trường hợp thứ nhất: Cá nhân có hoạt động thương mại độc lập nhưng không phải ĐKKD theo Nghị định số 39/2007/NĐ-CP ngày 16/03/2007 của Chính phủ về cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xuyên không phải ĐKKD (Nghị định số 39/2007/NĐ-CP). Tuy nhiên, cá nhân này phải thỏa mãn các điều kiện/dấu hiệu theo quy định của Nghị định số 39/2007/NĐ-CP, cụ thể:

Cá nhân hoạt động thương mại phải là cá nhân tự mình hàng ngày thực hiện một, một số hoặc toàn bộ các hoạt động được pháp luật cho phép về mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác nhưng không thuộc đối tượng phải ĐKKD theo quy định của pháp luật về ĐKKD và không gọi là “thương nhân” theo quy định của Luật Thương mại. Cụ thể, bao gồm những cá nhân thực hiện các hoạt động thương mại sau đây:

(i) Buôn bán rong (buôn bán dạo) là các hoạt động mua, bán không có địa điểm cố định (mua rong, bán rong hoặc vừa mua rong vừa bán rong), bao gồm cả việc nhận sách báo, tạp chí, văn hóa phẩm của các thương nhân được phép kinh doanh các sản phẩm này theo quy định của pháp luật để bán rong;

(ii) Buôn bán vặt là hoạt động mua bán những vật dụng nhỏ lẻ có hoặc không có địa điểm cố định;

(iii) Bán quà vặt là hoạt động bán quà bánh, đồ ăn, nước uống (hàng nước) có hoặc không có địa điểm cố định;

(iv) Buôn chuyến là hoạt động mua hàng hóa từ nơi khác về theo từng chuyến để bán cho người mua buôn hoặc người bán lẻ;

(v) Thực hiện các dịch vụ: đánh giày, bán vé số, chữa khóa, sửa chữa xe, trông giữ xe, rửa xe, cắt tóc, vẽ tranh, chụp ảnh và các dịch vụ khác có hoặc không có địa điểm cố định;

(vi) Các hoạt động thương mại một cách độc lập, thường xuyên không phải ĐKKD khác.

Trường hợp thứ hai: Hộ gia đình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối và những người bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, kinh doanh lưu động, làm dịch vụ có thu nhập thấp không phải đăng ký thành lập hộ kinh doanh, trừ trường hợp kinh doanh các ngành, nghề có điều kiện. Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định mức thu nhập thấp áp dụng trên phạm vi địa phương (Khoản 2 Điều 66 Nghị định số 78/2015/NĐ-CP ngày 14/09/2015 của Chính phủ về việc đăng ký doanh nghiệp).